Ex populo natus, in populo altus, pro populo, modo voluntatis ingeniique sui viribus rerum potitus, una cum certa conscientia officiorum persequendorum, DUX, mente et corde exornatus romana humanitate, illico et immediate, quippe qui fortunae nostrae faber futurus esset, intellexit Patriam veterem gloriam renovaturam, telluris cultu ad pristinum statum reducto.

In mente Eius illuxit monimentum illud, quod iam Iosue Carducci penitus corde acceperat in apricis agris mantuani Poetae: «Itali, pacate et lustrate agros: e sulcis famem, ex animis torvam pellite ignorantiam, et rursus romana aquila per orbem renovabit imperium».

Agrorum cultus semper cohaesit Patriae fortunis: Roma, agrorum diligens, edidit Cincinnatos, Fabios, Decios, fortesque legiones quae ultra veteres fines reverentiam Imperii protulére. Post agros veteranis traditos, Augustus imperator in rem miseram eandemque Imperio formidolosam incidit: civium inopiam. Quapropter Vergilius noster, Maecenate auctore, animum et mentem Augusti interpretatus, Georgicon libris, Romanos ad agros iam desertos, denuo colendos, revocavit.

Aetate medii aevi interposita, Romana Ecclesia, fidelis custos omnium nostrarum virtutum, filiorum Sancti Benedicti opera nisa, accessit agris colendis, agricolarum conscientiam renovando, omnesque telluris tractus expurgando, sub signo: «Cruce et aratro». Satis constat, saeculo decimo post Christum natum, ex Alpibus ad Mare Inferum ne minimam quidem agrorum partem informem, aquis collectis, in talia exstitisse, illorum indomito labore.

Progressu temporum, aetate qua humanae litterae floruerunt, et simul almae telluris cultus celebratus est Alemanni et Rucellai operibus.

Aetate nostra, agricultura pariter ac omnes praecipuae res, quibus Patriae salus et vires nituntur, neglecta erat. Ad nihil valuerunt curae Summi Pontificis Pii huiusce nominis Sexti ad agros expurgandos, carmine Vincentii Monti elate meritis laudibus celebratae: ad nihil leges artificis Patriae nostrae renovatae Cavour editae pro agris colendis; ad nihil Garibaldi exemplum, qui in insula sua, Cincinnatus noster, post Patriam ad pristinam libertatem reductam, agros et oves colebat, Italia, quae iam Europae horreum extiterat, nunc aegre ferebat filios suos, necessitate coactos, a patriis agris avulsos, in remotas terras migrare, panem labore petituros, indignorum direptorum violentia et insidiis civilem humanamque dignitatem amissuros.

Qua et quanta animi laetitia Ioannes Pascoli auspicatus est fortunam Italiae resurgentis cum, populi voluntate ac virtute, Libya iam romana in nostram dicionem rediit, quare spes certa erat nostros colonos illuc petituros, sibi conscios illic eandem Patriam inventuros et simul Mare iam Nostrum, deinde a nobis abreptum, rursus Nostrum rediturum!

Quae omnia DUX animadvertit tempestive abroganda, quia res agrestis eiusmodi est naturae ut sibi adiungat et secum solvat plurimas alias easdemque graves res.

Agriculturae enim adhaeret agrorum lustratio, olearum renovatio, nemorum redintegratio, aquarum ductus, ars colendi boum, pecorum et apium cura. Omnia haec quidem sub legum dicione, quae pariter cuiusque civis et omnium operam regant et temperent.

Cum DUX rem agrestem perficiendam aggrediebatur, nihil erat: quae supererant haud satis erant, quin etiam oberant, quatenus obligabant omnem novitatis amorem veteri impotentiae.

Nondum viginti anni praeterierunt quibus DUX effecit magnam instaurationem ab imis fundamentis.

Collectio frugum, quibus nostrae gentis usus fungitur, ante DUCIS adventum longe aberat quin satis esset communi necessitati; id semper, etiam annis feracissimis; quare coacti Patriae rectores ab hesternis gentibus inferebant quae explerent gentis usum: quod cum aerario grave, tum decori Patriae turpe.

Qua ex re apparet quanti momenti fuerit actio DUCIS in promovenda frumentaria pugna, partim iam pugnata, et adhuc maioribus viribus maioreque conscientia pugnanda.

Quum DUX una cum messoribus laborem dividit et in Capitolio optimum quemque agricolarum laude afficit, celebrat sanctitatem laboris, quo pane nostro, iure, vescimur, nobis ipsis conscii, rerum prudentia praeterita, alienum panem servitutem civilem fato semper allaturum.

Quomodo id fieri potuit? Voluntate quidem quae frangitur ned flectitur.

Domini et operarii libenter DUCIS officium susceperunt: ideoque alii, rerum facultate, alii, frontis sudore, eiusdem fortunae artifices facti sunt.

Agri, iam culti, vim excellentioris artis cognoverunt, effossi altius, sati seminibus selectis, assiduis exculti curis; agri, per quos serpebant rubus et edera, aratro duro scissi, ad tepidum solem expositi, ad messes ferendas educti; qui autem cavis lacunis laborabant morbisque palustribus, ad vitam vocati sunt, conditis urbibus; qui otiosorum dominorum incuria cessabant, hominibus bonae voluntatis tradidi sunt, colendi; aquae, passim pererrantes, deductae sunt ad temperandos, scatebris suis, agros exustos.

Post et secundum haec omnia, stabula eiulabant renovatis armentis, quorum pars usui cotidianae vitae communi satis esset, pars agriculturae. Apium examina, quae ex corde Vergilius noster diligebat, quorum levi susurro ipse, praeter virides Mincii ripas, somnum inibat, novum ordinem vitae et fructus adierunt. Quae nunc, non ut antea, cuiusque privati, cura sunt, sed penitus magna fons vitae et operis diuturni, vere, sub dulci caelo planitiei, aestate autem, sub mitiore Alpium aëre.

Dum fervet opus, DUX, verbis suadentibus, ad altiora monentibus, laude merentibus, et consilio hortante, ne umquam consistamus, semper et ubique adest.

Itaque, cum camporum ingentia spatia in Sicilia iure traduntur operosis agricolis et ager romanus floret urbibus conditis, et Tuscia et Ligurum tellus exornantur oleis repositis, tum in Africa certatim itali coloni Vergilii patriam renovant.

Summo solacio nobis est hodie experiri, dum exardescit bellum futurae et certae renovationis, Italiam, quippe quae DUCIS consilia, consilia quidem verae sapientiae, secuta sit, perstare indomitam armis victoriae cruentae, veterum legionum vestigiis usam, una cum armis quae panem, praecipuum victoriae artificem, proferunt.

Quod si eius modi momenti est meritum populi, agrorum cura et amore renovati, altius stat eius renovationis causa. Agricolae sunt quidem boni viri, sed, sicut iam Vergilius noster admonebat, agrestis viae ignari, et, quod magis obstat, adhaerent patrum moribus etiam superatis. Ipsi per se, studio naturae educti, arbitrantur nihil novi sibi accipiendum. Et quidem hic magis DUX meruit, quatenus fregit hanc inconsultam agricolarum mentem ad quam propior accessit renovandam et ex novo creandam.

Ad hoc agricolarum Communitas, ad hoc agriculturae Scholae, quae una cum colonis student, inquirunt res agrestes earumque rationes, una simul spes modo inanes, modo fructuosas dividentes, et, scientiae auxilio fultae, praebent arma recentia, rationes feliciores, indigentibus faventes omnesque docentes.

Quarum opera florent agri, experimenti causa, ubi diligentissimus quisque agricolarum discit quomodo arbores colendae, apesque curandae sint, ubi intelligentia in dies ex rerum prudentia acquirit omnia quae communem rationem colendi constituere possint.

Hoc modo DUX una cum agricolis sentit: summa Eius maiestas nihil officit eorum humili labori, omnia simul mente et corde solvuntur. Non solum, sed domini et operarii quippe quibus persuasum sit, se salutis Patriae artifices fore, Ei semper adsunt animo eo alacriore, quo maiora premunt.

Quod si nobis liceret in oblivionem adducere omnia quae mirum in modum DUX pro Patria perfecerit, modo in mente et in animo volventibus operam Eius agris renovandis dicatam, confitendum esset Horatii verbis vere Illum sibi exegisse monumentum aere perennius regalique situ piramidum altius, quod innumerabilis annorum series non diruet: etenim, praeterquam quod certo historiae testimonio nititur, maxime grato Patriae imperiturae animo perstat.