Quod iam G. Elpi pertractaverat argumentum, nuper et vir clarissimus Hermannus Diels in germanico commentario, qui - Deutsche Revue – inscribitur, copiose disseruit et, quod mirabile videri potest, eamdem uterque verborum conclusionem attigit. Quum de unius scripto in superiore commentarii nostri numero Senior¹ verba fecerit, de altero haud supervacaneum puto in re tanti momenti aliquid dicere, praesertim quum a scriptore, quem supra memoravimus, commentarius noster renovandi latini sermonis usus probabile proponatur exemplum.

Initium igitur ab eo capit quod sibi persuasum habet, Germaniam a natura ita esse conformatam et a caelo quasi praedestinatam, ut Germanis praecipua sit habenda cura maximeque vicesimo hoc saeculo quo cultus et humanitatis nostrae splendor remotissimam quamque et barbaram regionem illustraturus esse videtur, unum omnibus populis constituendi eloquium.

Compertum habemus olim graecum colonum, romanum militem patrium sermonem longe lateque propagasse, ut graeca lingua mille annis a. Ch. n. omnibus in Orientis regionibus communis fieret, romana autem in Occidentis usque ad decimum septimum saeculum, nationibus quidem diversis obortis. Quid, si nunc aliquod excogitamus remedium, quo in tanta linguarum varietate et commerciorum maiore semper explicatione difficultatibus in dies gravioribus obstare possimus?

De linguis, quae totae sint in gestibus vel hieroglyphicis, absit hic quaestio itemque de ficticiis magno labore compositis, quaram exempla sunt quae volapück dicitur a Constantino Schleyer et quae Esperanto a doctore Zamenhof Grodnensi efficta: quae autem langue bleue a Leone Bollak invecta, quae denique mundolingue appellatur a latina initia repetens a Iulio Lott inventa, cuius exponuntur elementa in opere ita inscripto: «Un lingue international pro le cultivat nations de tot mund. Grammatic, dialogs, lettres et vocabular composit in angliam, frances, german, italien et universel lingue pro le pratic application durant le exposition universal in Paris 1900» Quid autem? Num qua inter linguas in ore hominum hodie latas omnibus communis deligi poterit? Historia monet plerumque populum victorem iis quos vicerit linguam imponere suam ; quaenam igitur externarum nationum quae hodie florent aliena uti lingua libenti patiatur animo, quod si fecerit, imperio se subiciat populi, cuius illa sit propria lingua?

Gallica quidem, quae usque a decimo septimo saeculo latinae obtinet locum, praesertim quum Napoleo I eius propagationi adsidue faverit, ut anno quoque 1829 vir ille Goethe ei primas deferret, nunc ab illo recessit honore, quamvis - l’Alliance français - plus quam decies centena millia nummorum quotannis profundat. Gallico praecipue sermoni atque germanico nocumento fuit magna in novissimo saeculo patrii amoris progressio, quae tamen efficere non poterit quin omnes unam desiderent linguam.

Tres hodie ceteris ad universam gentium communionem praestare sermones videntur: gallicus, anglicus et germanicus, hisque arreptis nullum amplius expetendum plerique existimant, neque vero suspicantur Sarmatarum linguam, quae hodie minoris fit momenti, primum locum tribus quas dixi contendere posse, immo superiorem discedere.

Si usque ad dimidiam decimi noni saeculi partem gallicus sermo primas obtinebat, nunc anglico potius deferendae videntur, qui, praeterquam quod toto orbe terrarum longe lateque resonat, prae ceteris nonnihil habet commodius, quum verborum vi ac dictionum constructionis subtilitate emineat, idemque verbis latinis cum germanicis aeque commixtis omnibus significantior evadat.

Ad unguem hic facit referre quod Lewis Carnac verisimiliter ratiocinatur, toties decies centena millia hominum exeunte vicesimo hoc saeculo sermonibus anglico, germanico, sarmatico, gallico, italico, iberico, si eorumdem progressus eadem ratione fiat ac in superiorbus¹ quinque saeculis, usuros esse: anglico 640, germanico 210, sarmatico 239, gallico 85, italico 77, iberico 74.

At ne anglicus quidem sermo, ad vitandam alteram alterius gentis invidiam, honore linguae communis dignus videtur.

Restat igitur ut ad latinum confugiamus sermonem, qui tot superfuit saeculis, cuius in studium apud scholas Europae atque Americae pueri adhuc incumbunt; qui, etsi antea saepius, etiam nunc certe ad plantarum appellationem, academicas disceptationes, medicorum praecepta, regum epistulas, pontificum encyclicas litteras in multis adhibetur regionibus.

Iamdudum Romanorum occidit imperium; latinam igitur linguam omnes acceptam usurpare patientur, ut anno praeterito optima mente Austriae ille imperatoris administer von Hartel sacris saecularibus Athenaei Cracoviensis et in Italia anno millesimo octingentesimo nonagesimo nono Guido Baccelli ille clarissimus, id temporis studiorum moderator, ad salutationem eorum Orientis rebus operam navantium, qui decimum secundum Romam convenerant. Profecto non hic agitur de sermone puro atque emendato Ciceronis magniloquentiam redolente, quum parum ad omnia vitae communia significanda sit accomodatus, verum de renovato illo ac vivaci, cuius americana ephemeris - Praeco Latinus - romanaque - Vox Urbis - proponunt exempla.

Non infitior litterarum appellationem aliam apud alias gentes impedimento esse ad id quod volumus perficiendum, sed huic difficultati opinione celerius occurri potest, ut Germanorum athenaea aperte declarant, ubi disceptationes inter adulescentes diversae quidem nationis commode fiunt. Per se intelligitur latinam communem omnibus linguam nullo modo fieri posse si, ut nunc in scholis secundi ordinis traditur, ita discatur eique tradendae philologi, non viri actuosi praesint, qui, rerum vitae necessariarum periti, ab ea ut emortua docenda omnino abhorreant.

At duae praeter ceteras difficultates exstant longe graviores; nemini enim fere e philologis cordi est hic latini sermonis renovatus usus et multitudo, a qua motus omnis proficisci deberet, iners permanet, nulla rei necessitate permota.

Hactenus vir clarissimus Hermannus Diels, cuius optatum, etsi impugnare nolo, num ad effectum perduci possit, nunc praecipue in tanto humanitatis studiorum contemptu, quam valde dubito. Eiusdem potius assentior voto vehementerque faveo, quod sollemniter expressit in ipsa Berolinensi Academia anno millesimo octingentesimo nonagesimo nono mense Iunio “ut latina lingua communis fiat inter viros omnium doctrinarum et disciplinarum studiosos, ne plerisque saepius ad mendosas summas sit confugiendum.

Hoc potissimum exoptamus nos, qui ad latinitatis studium amoremque propagandum iam ab initio commentarii nostri intendimus alio et fortasse aptiore itinere, quod ad incorruptam latini sermonis integritatem propositaque argumenta pertinet, quam alter latinus commentarius, qui - Praeco Latinus - inscribitur. Quod quidem pronuntiare liceat nobis, quibus maiorum nostrorum lingua, velut hereditate relicta, maximopere est tuenda incorruptaque servanda. Gratulantes sane quod commentarius noster Alpium iuga nostraque maria transgressus clarissimis probetur viris, firmiore animo suscepto instabimus operi.

Nunc igitur clarissimo viro H. Diels maximas agimus gratias ob tributum - Voci Urbis - honorem quum re nos demonstrare scripserit latinum sermonem proclivem ut communis omnibus fiat, eiusque plaudimus nobili incepto, nisi quod in tanta temporum iniquitate ut alio potius, qua est auctoritate et doctrina vir, studium operamque conferat, valde optamus.

Si enim unam esse negotiandi linguam in votis est atque erit, magis magisque sermo omnium doctrinarum et disclipinarum communis a quovis litterarum studioso desideratur.

Atque utinam, quam Cicero praedicat artium omnium ad humanitatem pertinentium cognationem artius communi devinciat vinculo praestantiorum animos virorum uno eodemque utentium sermone!