A temporibus periculosissimis belli cuius prope omnes gentes participes fuerunt et ab ipsa infausta re ad Caputrectum facta cum, victoriae diffidentia atque dubitatione, malorum malorum pavore atque trepidatione quasi fluctibus vehementibus vel potius quasi tempestate adversa atque minaci plurimorum Italorum animi summoti raptique sunt; et ignavi Italiae, homines pusillorum animorum atque contractorum una cum illis qui nullius partis erant, et, malorum fraudolenti vates in vulgus voces ambiguas terrificasque spargebant, animosos se praebuerunt, gestientes et exilientes, quasi ut obiectarent, exprobrantes, illis qui animose atque intrepide voluerant Italiam arma capere contra Imperia media et ad bellum universos Italorum animos magno impetu traxerant, exitialem perniciosamque imprudentiam et quasi ut iactarent atque summis laudibus celebrarent suam ipsorum praesensionem casus adversi, plus minusve instantis sed prorsus haud dubii atque etiam fatalis, non defuit magna fidei actio, fecundorum ac prosperorum effectuum gravida, a supremo populi Italici moderatore, magnifica asseveratione atque nobili animi permotione perfecta. A. d. vi Id. Nov. anno mcmxvii p. Chr. n. Pescariae, Rex miles praesentibus viris sociis rerum civilium peritis suam ipsius fidem Italico populo professus est atque denuntiavit itidemque significavit persuasum esse sibi illum eximiis virtutibus praeditum in omnia loca pugnarum vexillum Italicum tribus sacris coloribus sublaturum atque aëri expositurum esse maxima cum gloria.

Gravis Pescariae conventus annalibus mandatus est qua re vigesima eius celebratione annua populus Italorum Lictoriae fidei fautorum, magnus jam factus, fortis, invictus victoria apud Victorium Venetum, Lictoriis Fascibus instauratis Fasciumque nova fide, magnis rebus feliciter in Africa gestis, officium et diligentem cultum tribuit Augusto Domino qui fidem habuit suo populo et effecit ut sua vox animabilis auscultaretur in fossis, in valetudinariis et ubicumque pro patria pugnabatur¹ atque oppetebatur mors.

Sodalicia Mutilatorum, Pugnatorum, Familiarum eorum qui pugnantes ceciderunt, constituerunt offerre Augusto Domino penes quem est summa potestas et jam obtulerunt hoc sollemni tempore magnam tabulam a pingendi artifice «Sinibaldo Tordi» pictam, qua historicum colloquium ille effingit et exprimit.

Omnes Italici cives, profecto ad celebrationem memorabilis rei ardore et fide valuerunt mittentes atque inscribentes ad Regem et Imperatorem suam quisque imaginariam chartulam cursoriam qua tabula pingendi artificis «Tordi» effingitur.

Pulcrorum exemplarium quae ab initio venum iverunt parvo et ceteras diribitorias chartulas pictas immunitate cursoria praestant maxima fuit venditio, cuius venditionis Mutilatis, Pugnatoribus Familiisque eorum qui pugnantes ceciderunt beneficio dati sunt fructus.

In imaginaria chartula cursoria leguntur, typis exscripta, verba a Duce dicta de Regis bellatoris Maiestate: «Bello fidem habet et bellum gerit pedes inter pedites: ei fidem habet etiam cum multi dubitabant, sed Ille, Pescariae, haudquaquam dubitavit».

Omnes Italicae civitates quae purissime atque praestantissime fidentes et nobilissime pro republica sentientes, magni belli participes fuerunt, civitates Lictoriae fidei fautrices ac viriliter pugnaces, confirmaverunt suum ipsarum magnum amorem erga contubernales qui pro Patria liberanda atque redimenda corda et brachia obtulerunt annis quibus saepius gloriose pugnatum est, et suum ipsarum gratum animum attestatae sunt Augusto Domino qui temporibus dimicationum atque periculorum prope populum semper fuit eumque maxime curavit.

Omnes cives Italici imaginariam chartulam cursoriam emerunt et ad Maiestatem Regis Imperatorisque miserunt efficientes ut celebrans rem universus populus assentiretur atque approbaret auctoritatem et consilium eorum, qui, ad ingrediendas res paratissimi atque promptissimi, maximo gaudio omnes cives Italicos affecerunt haud immemores neque oblitos venerandae atque generosae virtutis quam pedites, optimi filii Italiae, obtulerunt, aquas Plavis sanguine respergentes seque Patriae magnanimi sacrificio supremo immolantes maxima ex parte, et quam, post illos, exhibuerunt iuvenes tunica nigra induti et Lictoriae fidei pleni ad confirmandam Victoriam saepe pugnantes contra ignavos hesternos qui «vexillum rubrum» cantantes et Moscae imperio obtemperantes animos omnes amore Italiae inflammatos proterere et conculcare volebant.

In villa «S. Rossore», in qua rusticabatur, Maiestas Regis atque Imperatoris a. d. vi Id. Nov. accipere tabulam voluit a procuratoribus gubernii moderatorum et societatum, quas supra diximus, et etiam ab ipso pingendi artifice; et Maiestati Augustae, Ducis mandatu, tradens diribitorias chartulas pictas, quas Dux et rei publicae moderatores obsignaverunt, excellentissimus vir «Medici del Vascello» praesidis Supremi Collegii adiutor, nobilia et singularia verba dixit, quibus mirans vigesimo die anniversario historici conloquii Pescariae amorem et observantiam in Regem universi populi Italici cum quo se coniunxerunt rei publicae moderatores memoravit illam actionem fidei virtutibus civilibus et bellicis populi Italici animos pavidorum confirmavisse, incredulos atque contra omnia disserentes confudisse, Nationi animum auxisse et populum Italicum, pro suis sacrificiis, pro virtutibus et rebus praeclare gestis, pro amore et fide Familiae regnatrici Sabaudiae, pro rebus virtutibusque perantiqua experientia cognitis, respondisse primum apud Victorium Venetum vincendo, et post, densatis ordinibus sub signis Lictorii et auctore Duce Romae imperium reddendo et imperio sceptrum regale Sabaudium exornando.

Et populus Italicus, hac aetate qua Patria, Lictoriae fidei studiosa, Imperium adepta est, elata fronte gloriatur se recordari et celebrare in hac magnitudinis atque gloriae luce res memorabiles historiae Italicae cum quibus coniungitur, ut firmis arctisque vinculis, amore, animi impetu, fide, et altos animos gerit, movens, auctoribus sodaliciis patriis Mutilatorum, Pugnatorum, Familiarum illorum qui pugnantes ceciderunt, vigesimam celebrationem anniversariam celeberrimi conloquii Pescariae. Tempus quo conloquium Pescariae factum est, idest a. d. vi Id. Nov. hominibus huius aetatis atque posteris memoriam excitans vinculi sacri quod tempore gravi inter Nationem et Regem peractum est in Italorum mentibus res gestas memorantibus atque aestimantibus vim summam, quae ad id pertinet, accipit. Victorius Emmanuel III temporibus gravissimis, sine interprete et tempestive agens ipse, interdum contra fortiter atque tenaciter resistentes, interfuit semper creandae condicioni et fortunae quae magnis virtutibus atque fato invicto populi Italici esset digna; nec unquam satis memorabitur Illum mense Maio an. mcmxv effecisse ut contra paucorum populi legatorum dominationem acriter congrederentur belli Italici propugnatores atque fautores et victories discederent: et Octobre mense a. mcmxxii Illum, firmum ac tenacem, fide ac patriae caritate inflammatum Rei publicae Lictoriam conversionem secundavisse atque adiuvisse. Sui consilii Pescariae princeps cum fuerit non solum Augustum Dominum se praebet qui pro legibus atque constitutione populi agat, sed etiam ductorem animorum, in se omnia recipientem, ingenio abundantem ut in se sui populi curas voluntatesque etiam si adhuc non expressas resumat atque in angustum cogat. Et, ut semper, Augusti Domini actio in serie rerum summopere valebat non tantum quod principibus socialibus instabat qui venerant latum prius quam tarda auxilia militum atque instrumentorum, suam ipsorum malignam et deprimentem censuram, quantum quod erat prima et vera fidei ac firmae voluntatis actio, perfecta et expressa nomine exercitus ad Plavem flumen militantis et ideo animorum fortiter repugnantium atque obsistentium fundamentum. Duodecima pugna ad Sontium flumen cuius memoria nomine «Capitisrecti» excitari solet, non solum alicui militum manui sed etiam rei publicae partibus superioribus funestum pavorem attulerat; et Praeses Supremi Collegi «Rolandus» (Orlando) vir et causarum et condicionis et remediorum calamitatis non satis conscius, erat idem, eheu, colloquiorum quae ad exteras nationes et gentes attinent, imperitus et ideo in inferioribus condicionibus ante superbos atque insolentes administros socios. Disertus ut erat et multum valens dicendo ad superlatas locutiones dicendas et veritate excedentes animi motu efferebatur qua re in publico et privatim praedicabat saepe voluntatem resistendi «etiam periculo receptus usque ad meam Siciliam» nesciens quam periculose his verbis omnia in deterius referrentur et quantum ipse efficeret ut Galli et Angli deteriora semper exspectarent. Ipse Somninus (Sonnino) quamquam invicto naturae habitu et indole taciturna valde labefactus apparebat et verbis magnam animi demissionem, quasi invitus, evulgabat.

Animis sic demissis ac depressis in urbe «Rapallo» ipsi administris atque militiarum magistris Anglis et Gallis qui ut quaesitores venerant, obviam se dederunt. Ex exercitus primoribus summus magister militum «Cadorna» deerat, de quo indicium faciendum erat, quod calamitatem bellicam in se recipere, specie quidem, videbatur; qua re illum ex officio amotum esse omnes reputabant et dicebant. Aderat exercitus primorum adiutor qui, ex suo modo, eloqui non poterat nisi ut rogantibus omnia quae ad proelium pertineret singillatim et distincte, artis bellicae vocabulis usus, suggereret atque suppeditaret. Deerat igitur qui exercitus Italici fortitudinem omnibus nervis et prospero eventu defenderet; colloquentes confirmaret quid in futurum milites Italici masculis viribus animorum nondum humilium sed iam vera post cladem intellegentium et in spem victoriae se erigentium, gerere possent; virorum exterorum indecoris et turpiter animos comprimentibus aestimationibus atque indiciis responderet. Quod attinebat ad ea quae certo definitoque modo proposita erant maxime exiguos fructus colloquium edidit; exercituum socialium opera et auxilium vix, peculiaribus condicionibus, promissa sunt; honor et dignitas Italiae, castitas sanctitasque quae maxime civium Italicorum intererant in illa patria calamitate gravissimam plagam acceperunt.

Tum vero Rex et Domini et summam belli tenentis munera exsequens Nationis et Exercitus partibus functus est adversus principes sociales primum omnium ut eas condiciones aequorum rectorum morum in integrum restitueret quae ad dignitatem populi Italici et ad efficientiam frontis unicae tam necessaria erant. Administri nationum consentientium aperte instantibus et urgentibus ducibus «Wilson» «Robertson» et «Foch» constituendi consilii bellici inter socios nomine quod ad solam formam rei spectabat, in frontem Italicam gravem inquisitionem constituerant quam nostri legati acceperant. Rex eam non accipiebat. Convocans illos ministros ad colloquium habendum Pescariae posteriore die quam conclusum erat colloquium quod in urbe «Rapallo» factum erat, Ille efficiebat ut ii intelligerent et cogitatione comprehenderent Regem solum certiores ipsos facturum esse de rebus necessariis quod nulli iudicio publico subici posset exercitus iam undecim proeliorum victor et nullus dux aliorum exercituum collocari in amplissimo gradu dignitatis posset ad Italicos duces indicandos.

A. d. vi Id. Nov. matutinis temporibus Is primus fuit in Castello Pescariae ubi ad hoc colloquium bellicum officiorum ambages consuetae omnino defuerunt. Nudum conclave male tepefactum illo gelido mane fuit sedes. Antequam legatos exteros acciperet Rex suis administris pauca verba dixit: se solum locuturum esse: duces sociales in vestibulo aedium exspectaturi essent si ad percontationes praeceptaque accipienda vocarentur.

Paulo post «Lloyd George» et «Smots» procuratores Angliae, «Painlevè» et² «Franklin Bouillon» procuratores Galliae pervenerunt. Nullus scriba aderat et solum ex perscriptione in compendium post consilium redacta et ex libro qui «Memoriae bellicae» inscribitur et a «Lloyd George» scriptus erat consilii explicatio cognita est. Viriliter sedatus placidusque qua re «Lloyd George» acriter percussus est, Rex more militari animadvertentem in pugna profligata se praebuit neque plane concessit ut rerum evertendarum cupidi voces seditiosas vel ambiguas vel calamitosas diffundentes multos sibi adeptos milites fecissent et exercitus Italici morum compaginem laesissent cuius exercitus ad virtutem et ad firmitudinem omnes criminationes a malevolis vel ignaris allatas et omnes suspiciones praesenti animo reppulit. Contemplans postea et considerans frigide atque immoto vultu rem ipsam periculosam per se nihil ex ruinis cladis acceptae omittens (sed non consentiens de suis aestimationibus dubitari posse sicut in colloquio facto in urbe «Rapallo» dubitatum erat de aestimationibus ductoris «Porro»), ille fidem praebuit primam frontem Plavis teneri posse, quamvis dicendo exprimeret eius frontis parti quae sub septemtrionibus erat ad Mondellum, eo puncto temporis graves minas ab hoste iactari. Is non institit ut socii celeriter auxilia mitterent, quin etiam de nulla alia re nisi de opportune socianda opera locutus est; neque ad negotiandum de numero legionum, quae opus erant, se submisit (illae enim solum undecim fuerunt dum in colloquio facto in urbe «Rapallo» statutae sunt quindecim): neque unquam concurrere coeperunt in frontem nisi pridie Non. Dec. cum in omnibus frontis partibus hostium impetus repulsus erat.

Scilicet quod libere postulatum³ erat per colloquium in urbe «Rapallo» confirmare nemo ausus est. Tamen «Lloyd George» institit⁴ ut saltem summus magister militiae et exercitus primores quibus ducibus Nationum consentientium legiones bello operaturae essent, mutarentur. Allocutus est Rex se ratione stabili firmaque ad sententias et censuras eorum qui summum ducem «Cadornam» notaverant quod res male gessisset neque cladis periculum praecavisset vel compressisset non accedere; tamen a rempublicam pro se ipso gubernantibus praeoccupatam esse illam postulationem cum dux «Diaz» cohortis praetoriae princeps nominatus esset. Duabus horis post revertentes in viam se dabant sociorum delegationes. Animis permovendis atque conturbandis indulgentia vel studium; deteriora semper exspectantium malignitas atque contumeliae; superbia eorum ductorum qui nihil docere posse videbantur nisi alicuius eiusmodi cladis experientiam; insolenter dominandi atque quaerendi consilia; omnia, ut nebulae, dilapsa erant. Qui obmutescentes atque sollicitos hos peregrinos vidit, ille statim intellexit et cogitatione comprehendit conditionem fortunamque a vero et sincero rerum ac hominum dominatore a stirpibus imis mutatam esse. Horum quispiam Lacedaemoniorum more haec pauca eloquebatur: «Est verus Rex!».

Rex non solum bellator sed etiam disceptator et fidens animi suam singularem pugnam vicerat, cum tantum indicium bellicum, tantam vim disceptandi, et maxime tantam fidem praebuisset! Alacri fide incitatum et vibrans est edictum quod iis temporibus a. d. iv Id. Nov. Victorius Emmanuel III ex stativis universis Italorum populo singulari ardore proposuit et quo magnopere adhibebat atque captabat, ad eos confugiens, fortissime ad resistendum se parantes civis et constantium animososrumque civium Italicorum habitus contra quamcumque calamitatem etiam maximam. «Itali, dicebat, ex eo tempore quo consociationem in unum populum omnium suarum gentium et libertatis recuperationem pronuntiavit Natio numquam difficiliori discrimini forte occurit. Sed ut unquam nec mea gens nec meus populus penitus commixti atque unum animum habentes ante periculum labaverunt, ita etiam nunc res adversas inspicimus virilibus animis impavidis. Ex necessitate excipiemus virtutem aequandi animos magnis eventis. Cives quos patria tantum abdicatorum munerum, inopiarum, dolorum poposcerat, iterum atque certiore cum sententia vocati, impetu multo etiam fervidiore fidei et sacrificii respondebunt. Milites qui iam tot pugnis cum hodierno invasore in certamen descenderunt et munimenta eius expugnaverunt et eum fugaverunt ex urbibus sanguine suo redemptis iterum lacera vexilla gloriosa in loca pristinarum victoriarum reportabunt. Itali, cives et milites! Estote solus unus exercitus; omnis ignavia est proditio; omnis discordia est proditio; omnis mutua accusatio est proditio. Haec mea vox fidei inconcussae atque indomitae in Italiae fata, resonans clamet ita in vallis ut in omni remota et abdita ora regionum et sit vox populi pugnantis et vox populi laborantis. Hosti qui etiam magis quam in victoria bellica spem ponit in dissolutione nostrorum animorum atque nostrae compaginis respondeatur una conscientia, voce una: omnes prompti sumus ad omnia danda pro victoria et honore Italiae».

Res illa qua Augustus Dominus tantam fidem in Victoriam praebuit, quasi dono, populo Italico et tam virilem tamque impavidum animum porrexit, quasi auxilio, tot in Italia dubitantibus ac vacillantibus, sine dubio illis tristibus temporibus veluti potens ferreus vectis fuit quo gentis Italicae depressi animi sublati sunt et tranquillitatem receperunt necessariam ad veritatem intrepide intuendam. Haud dubie bellum subdolum, insidiosum, pacificorum hominum doctrinis et per eversores, malorum fraudolentos vates, ab Imperiis mediis furiose susceptum et maxime a Germania cuius magnopere intererat nationibus belligerantibus et inter se consentientibus se persuadere posse ut pacem secum facerent opportunam et sibi ipsi propitiam, omnibus locis solum aptum et accomodatum invenerat in quo glisceret ac cresceret, assurgens in auras et exitiosos fructus ante constitutos efferens: horrificae caedes, cruenti et absurdi impetus priores et contrarii incursus posteriores, igniferis missilibus aggredientes aligerae machinae, siluri in naves immissi, res frumentaria haud⁵ facile comparanda, omnia populorum belligerantium ad animos lassitudine, diffidentia, desperatione afficiendos contulerant. Homines conformandae civitatis fautores, operam suam commodantes iis quorum intererat ad animos omnium, maxime militum, deprimendos et a bello deterrendos, in Italia, in Gallia, in Russia magno molimine conabantur immanibus militum pugnantium copiis persuadere locis pugnarum bellum quidem dirimi non posse sed aliquo compromisso quod nec victores nec victos relinqueret. Iam his voluntatibus atque rationibus debilitantibus et veritatis modum excedentibus, quae, diffusae, a Germania discesserant, succubuerat Russia. Titanius conatus quasi frustra captus, idest parvis exiguisque momentis, populi et exercitus lassitudo qua callide et perite abusi sunt civitatis conformandae fautores, cuiuslibet victoriae vel umbrae et imaginis victoriae longa et inanis exspectatio Sarmatiam induxerant primum ad intestinam seditionem, post eo defectionis ut cum Germanis pacem separatam faceret qua de pace in urbe «Brest-Litowski» actum est et obsignatae sunt tabellae a. d. v Non. Mart. an. mcmxvii post Chr. natum. Fuerat vere pax ignominiosa, sine ullo genere adiectionum vel pretii; inopportuna defectio Sarmatarum quae necessarie vim maxime noxiam in omnibus frontibus belli habuerat, maxime in fronte Italica, ubi, in regione «Tolmino» ingentem copiarum conglobationem facere coeperat⁶ Austriaci iam periculo Sarmatarum liberati; cum de his gravibus et seriis minis qui imperii Italici summae praeerant nullo modo certiores facti essent. Civitatis conformandae et pacis sempiternae fautorum Italicorum perniciosa et mortifera contagio domi bellique latius patens, virtutem ac fortitudinem diruere coeperant copiarum pugnantium quae iam defatigatae et sine fide Austriacorum integratam ingentemque vim perpeti non poterant. Etiam rempublicam Italicam dirigentes qui de belli ineluctabilibus et sacris rationibus pauca vel nulla exposuerant, ad mentes populi pervertendas tantum contulerant ut hostiliter, quamquam tacite, contra rationem atque inclinationem eorum quibus summa patriae caritas inerat et qui omnia e republica fecerant et faciebant se gererent plurimi cives. «Quonam modo, secum et inter se rogabant, cives quidam audaces, numero inferiores ceteris, bellum quantocumque pretio fieri ab Italia iusserunt cervices frangentes legitimis populi legatis, qui alienis animis erant in bellum et tamen id perpeti coacti sunt?» Ita a. d. ix Kal. Nov. an. mcmxvii p. Chr. n. impetu acerrime et contra opinionem omnium capto et armis in Italicam terram subito illatis contigit hosti ut frontem Italicam cedentem ad «Caputrectum» excideret et cum transiisset, spem inanem caperet se Italicos milites, omnibus belli rationibus imbutos apud Sontium flumen, cingere, claudere, ad deditionem compellere posse. Omnes milites nostri signa recipere iussi erant: secundae terrestres copiae quae erant apud Sontium flumen inferius et agmina quae in «Carnia» et in «Cadore» erant loco integris ordinibus prospere cesserunt usque ad rectam Plavis fluminis regionem, ubi, in unum conglobatis omnium operis et studiis, fortiter resisti constitutum est. Iam tum ipse Rex sentiebat exercitum Italicum fortiter hostibus restiturum esse atque repugnaturum apud Plavem flumen; hanc suam rationem et voluntatem, hanc suam fidem confirmavit Tarvisii in conventu facto in domicilio eorum qui imperii summae praeerant, post, inter milites agens, ut voluntatem resistendi induceret, ad Pontem Priulae, ad Plavem flumen, in Grappa monte. Operisne et curis valuerunt illi qui rempublicam evertere volebant et civitati conformandae favebant ad fortitudinem militum pugnantium infirmandam atque per fringendam? Multi affirmant et calamitatem ad «Caputrectum» dicunt nihil aliud fuisse nisi reipublicae evertendae singularem conatum, quem contra rempublicam sentientes paravissent atque perfecissent. Quocumque modo brevissimo tempore exanimatus et perturbatus exercitus, mente concidens, immoderatius ferens casum belli, statim animos recepit se erigens et post calamitatem coalescere coepit mirandum in modum in Grappa monte et apud Plavem flumen ad fabulosam ac mirabilem fortitudinem offerendam paratus et ad universas gentes summa admiratione afficiendas. Fides Augusti Domini autem; eius verba divino spiritu tacta atque inflammata, pluribus temporibus ac locis opportune dicta vel prompta; animi eius et morum decorus ac vere regius habitus, fortuna felix qua recte iudicans et acu rem tangens novum administratorem belli gerendi elegit; omnia populo Italico rectam viam ostenderunt qua sincera fide agendum esset pura fide eum agere iusserunt; ignavis atque neglegentibus Italicis hominibus et qui domi et qui peregre habitabant incitamento fuerunt, rerum gestarum memoriae maximas res futuras consequentes, inaudita ac insperata excellentia, proposuerunt.

Administrator belli gerendi constitutus, dux «Diaz» ad sociandam secum ipso operam duces «Badoglio» et «Giardino» vocat; sed paulisper cum illo sociat operam suam «Giardino» quod Lutetiam mittitur ut eorum, qui exercitui Italico praesunt, officiis fungatur inter eos socios quibus summa belli est: redibit ut fabulosam et praeclare gestam defensionem Grappae montis gubernet. Manet «Badoglio»⁷ qui est cerebrum exercitus dum princeps est cor: felix socia opera in bello hominis qui in meridianis regionibus Italiae natus eas incolit et hominis qui terram Italiae septemtrionalem ubi natus est habitat Novus princeps ex exercitus primoribus operam dat ut omnes actiones atque omnia studia componat et maxime animis militum adest atque assistit et ad gubernandas copias se applicat; rebus gerendis maxime dux «Badoglio» operam dat.

Et opera sua summus dux «Diaz» quod Rex sentiebat atque praedicebat ad effectum perducit: totum se dedit nobili suo officio; et opera eius solida fuit, splendida, omnium animos ad se rapiens, insuperabilis. Ductor sapiens, firmus atque humanus, fatidica mente praeditus, mirificas et plane prodigiosas res ausus est et gessit; sapientia immanes difficultates rerum superavit, firmitudine cum magna humanitate coniuncta et singularis benignitatis luce collustrata de temporibus difficillimis et de illis qui operam et studium eius non intellegebant triumphavit; eventura videns sicut omnes viri intemerata fide pollentes qua via, quibus rebus vel operis victoriam nos atque socii adipisci possemus animo percepit atque perspexit. Humanissimus atque sapientissimus ductorum ex omnibus magnis animorum roboribus fortitudinum vibrantium unum fascem fecit; ex omnibus voluntatibus voluntatem unam; ex sua fide favillam qua omnes animorum fides accenderet; quapropter vere magnus fuit. Omnibus iis qui eum premere atque constringere, captiose admonere atque instigare conabantur obsistens et reluctans oppertus et ausus est belli peritis simus; ad Plavem flumen antiquum Imperium domus regnantis Asciburgii oppertus est et magno proelio mensis Iunii anni mcmxvii eo deduxit ut se ipso contentum esset et se animam agens protegere posset; ausus est ad Victorium Venetum ubi magno impetu, perturbante et permiscente, adversarium antiquitus traditum fregit et comminuit; ab eo separavit eius potentem socium et cedere, non victum, coegit. Dux divino ingenio praeditus, in bello gerendo more et perspicuitate Italica praestantissimus, bello inerti et tardo, quasi mortuo, veluti halitum et spiritum, motum concitationemque reddidit atque restituit; et Victoriam summam perfectissimo ex operibus quae historia rei militaris et disciplinae bellicae prodiderit confirmavit. Sic magnifice et tanta virtute operanti obsecundavit tota Natio Italica tantumdem magnifice et tantadem virtute operans: omnes milites pugnantes, omnes cives laborantes atque animis in conspectu eorum astantes singularem soliditatem et cohaerentiam insignem obtulerunt: una omnes ad victoriam consenserunt et conspiraverunt. Ad Plavem flumen omnes Itali unus vir summopere auctis animis, incredibiliter cumulatis viribus fuerunt et asperrima dimicatio universae rei a die xvii ad diem xii a. k. Quint. (Iul.) anni mcmxviii facta in fronte circiter centum quinquaginta millia passuum longa (CL km.) a regionibus in dorsis montium porrectis usque ad mare cruentum experimentum fuit Italicae gentis quae postquam paulisper mentibus conciderat, et puncto temporis animis corruerat magnifice et mirum in modum resurrexerat maximis virtutibus effulgens.

Prior duobus proeliis cum nostros furenter lacessivisset hostis, altero in monte, altero apud Plavem flumen eodem vespere diei xvii a. Kal. Quint. (Iul.) anni mcmxvii p. Chr. n. certe et definite propositum non assecutus est in Grappa monte et in regionibus in dorsis montium porrectis; septem dies pugnam non intermisit apud Plavem flumen; sed a. d. IX Kal. Quint. (Iul.) deminutus atque extenuatus signa rettulit; itaque populus Italicus maximae pugnae, quam defendendo commiserat, victoria triumphali finem fecit.

Et victoriae ultimae, qua apud Victorium Venetum exercitus et populus Italicus potiti sunt, nuntius quem Armandus «Diaz» dedit a. d. iii Id. Nov. anni mcmxviii p. Chr. n. non aliter ac magnum carmen heroicum, quanta vi propter suam simplicitatem animum tangit! «Nostrae copiae Tridentum occupaverunt et exierunt in terram Tergestis. Vexillum Italicum in arce Boni Consilii et in turri Sancti Iusti vento agitatur. Primi equites Utinum ingressi sunt» -

Et quanta verborum heroicorum granditas in renuntiatione quam post victoriam Maiestas Regis Victorii Emmanuel III militibus et classiariis fecit! «Dum extremae partes Patriae occupatae, post annum cruciatuum, fratres liberatores accipiebant super Tergesti et super Tridento vexillum tribus coloribus Italicum extollebatur. Sic, eodem die, somnia nostrorum patrum, vota nostrorum cordium ad effectum perducebantur. Bella e meo proavo incepta semper contra eumdem adversarium, hodie clausa sunt. Poema heroicum tres partes saeculi memorabilibus rebus conflatum et effectum fulgidiore gloria expleri non poterat». Et, quodam loco in eadem renuntiatione, aliquot post verborum complexionibus, Rex magnam aetatem Italiae ex Victoria auguratur atque auspicatur. «Italia, iam in unam infrangibilem Nationem restituta, operam suam fervidam conferre in animo habet atque vult ut Pacem perennem in Iustitia positam universis gentibus tutam reddat. Ut hoc nobile studium expleatur atque perficiatur dirui oportet quantum nimiarum potentiarum et superbiae resistit: dum Victoria omnium populorum eo gradu progreditur cui nulla vi resisti possit, et omnium hostis ad adventum eius tardandum non valet».

Sed si tantae res fortunate gestae, si tam felix successus animos omnium rapiens sua magnitudine ac magnificentia, maximos et immensos fructus non tulerunt, sicut summus dux victor apud Victorium Venetum voluerat ac efficere potuerat ut id eveniret, solum debetur hoc facinoribus noxiis atque labefactantibus eorum qui nostrum triumphum minuere atque infirmare voluerunt ut nobis Victoriam mutilarent ac dilacerarent; debetur hoc intempestivae imbecillitati atque simplicitati puerili eorum, qui, rempublicam tum moderantes, et senatus legationisque popularis morosis rationibus servientes, non satis effecerunt ut nostrae Victoriae momentum omnino aestimaretur; debetur hoc insatiabili dominationis cupiditati nostrorum sociorum qui victricis Italiae sancta iura pernegaverunt atque infitiati sunt. Alia calamitas, ad rerumpublicarum prudentiam attinens, quae «Caputrectum» legatorum dici potest, Italiae obvenit in conventu de constituenda pace in urbe «Versailles» facto; in quo Italia, non iam impetui hostium, quos sapiens caverat et quos fuderat ac profligaverat, sed impetui amicorum perfidorum ac proditorum, suorum commodorum amantium et invidiosorum, cessit; qui amici omnes operam dabant ut pulchram et abstinentem victricem confunderent et frangerent. Sed eam servavit atque protexit Deus revocans ad prudentiam et ad iudicium antiquitus mirabiliter traditum, et in Urbem itinere et adventu Novorum Italicorum Lictorum ad rei publicae regimen et gubernationem, maiore superbia meritis quaesita et maiore decore sic eam affecit, ut maiorem victoriam, quae altera victoria ad Victorium Venetum dici possit, non ex hoste sed ex sociis, iam, propter invidiam atque fraudem, non sociis, reportaret Italia evertens reipublicae administrationem languidam, imbellem, a novis temporibus alienam atque discrepantem, a legatis popularibus et ab administris libere sentientibus de re publica abiecte atque corrupte gestam, et suscipiens maxima cum gloria illam reipublicae Lictoriam conversionem quae iam xvi annos manet et in erigenda Italica natione summam industriam ponit. Novi Italici Lictores bello et Victoriae Italicae magnum pondus afferentes contra res a civitatis conformandae fautoribus et a rerum commutandarum cupidis ex moribus Sarmatarum et a bonorum aequationis defensoribus propositas, ita effecerunt ut haec magnifica ascensio Italiae in magnitudinem et in gloriam a bello austriaco initium haberet; itaque nos oculorum acie contueri possumus huius ascensionis gravissima tempora, res praecipuas. Quae sunt: i Italia suscipit bellum contra Austriam; pro qua re propugnavit et cuius rei auctor fuit Benitus «Mussolinius» acta diurna gloriosa et bellicosa constituens quae «Populus Italiae» inscripta et adhuc et posthac continuant et continuabunt alacriter et studiose, operam speculantem et pugnacem, pietatis in patriam plenam; ii Victorius Venetus; iii Lictoriorum fascium constitutio; iv In Urbem iter; v Pax inter civitatem Christianam et rem publicam Italicam conciliata, qua pace Pontifex maximus dicere potuit: dedi Italiam Deo et Deum Italiae; vi Regionum insalubrium et silvestrium reductio in arvorum formam et in loca culta; vii Res publica consociatis collegiis firmata; viii Consilia contra sanctiones; ix Imperii Lictorii constitutio; x Obsignatio tabellarum quibus inter Italiam, Germaniam, Iaponiam conventum est ut acriter et sine ulla intermissione adversus bonorum aequationis fautores pugnetur; xi De «autarchia» vel de libertate, vel potius de potentia nulli obnoxia, aerarii, rei publicae, rei militaris contentio, quam populo Italico tradidit Dux faciendam, non tantum veluti novum laborem ferendum quantum novum honorem habendum.

Quis dixerit quot et quantas res memorabiles et mirificas posthac facturi sint rei Fascistae rationem ac disciplinam sequentes, qui praecipue de restituenda re dimicant? Sed ad Lictoriae Fidei miracula quae in dies magis magisque multiplicantur, iam consuevimus.

Et inter tot tantasque res nullis aliis cognitas temporibus quid «Caputrectum» denotat?

Ut elastica machinatio vel spira ferrea quo magis constringitur atque comprimitur, eo maiore impetu exilit ac erumpit, elatione vibranti et tali cui nulla vi resisti possit, ita «Caputrectum» denotat compressionem necessariam et fatalem qua populus Italicus impetu intolerabili et fatali in victoriam ac in gloriam erumperet et vibraret. Hoc tempore quod Italicae omni doctrina eruditos commonebat de tempore post cladem Cannensem⁸ Italica natio animi virtutem qua incitabatur ostendit; et magno animi robore et certa sententia illos omnes qui ad clades et calamitates animis propendebant, perturbavit atque confudit. Quamquam gravissima atque ingentissima fuit clades inde ab hoc tempore conatus bellicus Italiae confirmatus atque auctus est; detrimentum Italorum militare victoria morum factum est, quam Roma ex societatibus secretis et seditiosis rettulit. Animi vere Romani militum Italicorum ex exercitu profligato exercitum portentificum fecerunt qui viribus hostium praevalentibus succumbens recessit sed extemplo constitit ipse.

Generis Romani natura duce et ordinum ductores et milites perspexerunt se coitioni succumbere quam texuissent illi qui rerum publicarum conversiones toto terrarum orbe comparavissent. In Grappa monte hic exercitus quem socii et hostes iacere metus atque tremoris plenum dicebant, antequam advenirent sociorum auxilia impedivit quominus milites Imperatorum transirent. Cladem ad «Caputrectum» specie quidem esse cladem dicunt quidam; revera autem victoriam post tempus difficile esse adfirmant; et asserunt in Grappa monte veram fidem Lictoriam et verum iuvenile robur Lictorium nata esse et solam Italiam in clade initia victoriae invenisse.

Sic «Caputrectum» est basis in qua erigitur gloria victoriae; gloria pugnae ad Victorium Venetum feliciter commissae quam scriptores quidam exteri, neutrius partis fautores et historiae fidei ac vero stantes, iudicandam esse dicunt unam ex ultimis dimicationibus historiae froditis.

Quotannis, pridie Non. Nov. memorantes eos qui fortiter pugnantes ceciderunt et summis laudibus extollentes virtutes virorum pietate Italiae insignium et armis, ut omnes civitates Italiae ita etiam omnes cives Italici qui in regionibus, in pagis, in villis, in agris habitant festam diem anniversariam Victoriae agunt, vel ritus patrii et a maioribus traditi sollemni gravitate vel pura laetitia cordium quae, vehementer commota, ardenter patriae sunt dedita. In hac integra coniunctione et concordia perfecta qua, quasi cognatione quadam inter se continentur, pro rei Fascistae ratione ac disciplina, omnium animi et voluntates, ii qui summae imperii praesunt et Lictorii summi antistites, rerum moderatores publicarum et populus, commemorationi atque celebrationi intersunt miraculi rei novae quae fortunis et fatis patriae novas ampliores metas et insignia laureasque novarum fulgidiorum gloriarum assignavit; et uno concitato magno praeconio in commune conferunt rem quae ad Victorium Venetum confecta est, Imperii Lictorii constitutionem et certamen fortissimis animis ac victricibus manibus initum ac collatum in Hispania a voluntariis militibus Italicis pro populorum vitae cultu atque humanitate. Interim, dum disciplina in Italorum re publica a Mussolinio constituta, axe consiliorum belli pacisque inter Romam et Berolinum non solum novum rerum civilium tempus incepit sed etiam gubernandarum Lictoria fide rerum publicarum in Europa vices, condiciones officia constituit, confirmavit, solidavit, obsignatione autem pactionis contra bonorum aequationis fautores stationem summam et magni discriminis in memoria horum temporum designavit et statuit. Iam ab hoc tempore affirmare possumus hoc modo transire Oceanos Lictoriam fidem operamque cum in Asiam permanet et in Americam ubi nobis iam se offert Brasilia heroida fortissime defendentem rationem reipublicae per collegia firmandae. In hoc statu Fascium gubernationis quae universitatem generis humani comprehendit, Mussolinius ab Italicis adiuvatur qui sedes ac loca mutaverunt et inter exteras gentes habitant et quos fascale regimen tanta disciplina continuit et sic disposuit ac comparavit ut, ubi reperiatur Italicus vir, ibi primae aciei eorum qui rei Fascistae rationem ac disciplinam sequuntur in universo genere humano, lictor sit, cursor novae Italiae in omnium exterarum gentium animis. Et ultimum expetit externa ratio reipublicae Italicae gerendae non solum aequalitatem inter Italiam et maxima imperia Europaea, quae aequalitas summa debet esse, sed etiam summum imperium religiosum, morale, civile mentis Romanae magis magisque in dies resurgentis ac se renovantis Sabaudia et Lictoria fide.