Septimii Severi somnium - 1930

Septimii Severi somnium is a poem in dactylic hexameters (283 in total) which Taberini submitted without success for the Certamen Hoeufftianum of 1930 (van Binnebeke 2020: 286 n. 12). In this poem Taberini voices his support for the regime’s ongoing effort to colonise Libya and put an end to the Libyan resistance movement. The main character is the Libyan-born emperor Septimius Severus (r. 193-211 CE), who in a vision of Rome’s future sees his home-town, Leptis Magna, being conquered by Mussolini’s regime. Taberini exalts the idea of Rome as beacon of civilization to portray the Fascist aggression in a positive light, especially by  drawing on the constructed opposition between “Romans” and “barbarians”. The poem is mentioned in Garavani’s commemoration of Taberini (Garavani 1934: 185). Sacré discusses the author’s use of the device of the prophecy post eventum (Sacré 2020: 230-231). Septimii Severi somnium was published as a booklet (Taberini 1933). The edition used for FLT is the copy which Taberini submitted to the Certamen Hoeufftianum in 1930 (Taberini 1930).

 

The first part of Septimii Severi somnium (vv. 1-90) focuses on Septimius Severus’ military campaign against the Picts, the people inhabiting Caledonia (now Scotland). It begins with a description of the fortification of Hadrian’s Wall (in modern-day Northern England), which aimed to keep the Picts out of Rome’s empire (vv. 1-35). The Picts’ attempt to climb the wall and defend their land against the Romans concludes with the capture of many of them (vv. 36-90). The widespread hostility in Fascist Italy against Great Britain was surely a factor in the author’s choice to frame Septimius’ vision within an expedition against the ancient inhabitants of that land. Barbarus and cognate words (e.g. barbaricus) recur constantly in the poem (e.g. vv. 1, 11, 15, 42, 50, 78, 92, 98, 129 162, 198, 243, 247, 249) to characterise Rome’s constructed enemies: the ancient Britons fighting against Septimius and the Libyans attacked by the Fascist regime. The idea of Rome’s civilizational superiority is thus the connector between Septimius’ expedition and Italy’s aggression of Libya.

 

The second part (vv. 91-173) begins with the dialogue between a local bard and Septimius Severus, in which the durability of the Roman empire is pondered. The bard claims that no empire is unperishable, and therefore Rome will also fall (vv. 108-112). He also predicts the rise of the British Empire (vv. 116-121). Severus reproaches him for such views and asserts the god-sanctioned stability of the Roman Empire (vv. 129-136). However, the old man’s prophetic words haunt the emperor and lead him to a pensive soliloquy in which he laments Rome’s moral decadence (vv.  145-173).

 

The last part of the poem recounts the dream that the Roman emperor had the following night (vv. 174 ff.). A godly figure appears in a dream to Septimius Severus (v. 178), who later identifies herself as the Sibyl of Cumae (v. 214). The Sibyl illustrates to the emperor the future of Rome (vv. 219-273), explaining him that the fall of the empire will not lead to the end of Rome itself. To show this she tells the emperor about the coming of Christ and the transition to Christian Rome. She then invites Septimius to look at the Christian Cross in the sky (vv. 226-229), in a way reminiscent of the legend of Constantine’s vision of the Cross before the battle against Maxentius in 312 CE. Septimius is still somewhat puzzled by the Sibyl’s revelation, unable to understand the paradox of Rome being eternal despite the doomed end of the empire (vv. 230-240). At this point the Sibyl announces the advent of Mussolini and Fascism. She tells Septimius Severus that after centuries of hardship (which include the First World War and its aftermath, vv. 259-264), a dux will rise who will reinvigorate the Fatherland, bind Church and State together, and restore ancient Rome’s domination in Libya (vv. 265-272).

 

Bibliography

Latin texts

Taberini, Luigi. 1930. ‘Septimii Severi somnium’. Haarlem, Noord-Hollands Archief, 64. 833, nr. 12.

———. 1933. Septimii Severi somnium. Carme latino con traduzione italiana dell’autore. Ancona: Tipografia Dorica.

 

Secondary sources

Binnebeke, Xavier van. 2020. ‘Hoeufft’s Legacy: Neo-Latin Poetry in the Archive of the Certamen Poeticum Hoeufftianum (1923–1943)’. In Studies in the Latin Literature and Epigraphy of Italian Fascism, edited by Han Lamers, Bettina Reitz-Joosse, and Valerio Sanzotta, 245–325. Supplementa Humanistica Lovaniensia 46. Leuven: Leuven University Press.

 

Garavani, Giunio. 1935. ‘Commemorazione del Prof. Luigi Taberini’. In Atti del III congresso nazionale di Studi Romani, edited by Carlo Galassi Paluzzi, 4:185–86. Bologna: Licinio Cappelli Editore.

 

Sacré, Dirk. 2020. ‘The Certamen Hoeufftianum during the Ventennio Fascista: An Exploration (with Unpublished Poems by Vittorio Genovesi and Giuseppe Favaro)’. In Studies in the Latin Literature and Epigraphy of Italian Fascism, edited by Han Lamers, Bettina Reitz-Joosse, and Valerio Sanzotta, 199–241. Supplementa Humanistica Lovaniensia 46. Leuven: Leuven University Press.

 

Nicolò Bettegazzi

SEPTIMII SEVERI
SOMNIUM
1
Arduus exsurgit murus, quo barbara tellus
2
Ultima, silvestris, brumosis horrida campis,
3
A Romae terris seiungitur; adiacet illam
4
Oceanus vastus, septem est subiecta Trioni.
5
Incolit hanc Pictus ferus immanisque Caledon,
6
Ferre iuga indocti Romae, cui fortiter obstant.
7
Muros restaurant, quos rosit tarda vetustas
8
Nunc1 fabri, et opus infectum completur aperte.
9
Hi calcem miscent, cumulos hic versat arenae,
10
Lentis complures dum plaustris saxa ministrant.
11
Iratus longe miratur Barbarus illos;
12
Saepe furens ululat, contorquens irrita tela.
13
Septimii haud longe a muro sunt castra Severi,
14
Qui ingenio rem Romanam tutatur et armis,
15
Barbaricas Caesar gentes a finibus arcet
16
Imperii, assidue pugnans, et limina claudit.
17
Iam ver egelidos referebat suave tepores,
18
Sed montes etiam et valles nix alta tegebat,
19
Concreta glacie cohibetur cursus aquarum.
20
Spissis velatus nebulis et nubibus atris,
21
Parce sol radios largitur, negligit illam
22
Terram: immitis hiems abiens reditura videtur.
23
Illucescebat: iam nox sua sidera condit,
24
Iam cantaverunt galli; tum surgit anhelus
25
Miles et arma capit, cum fabris rura propinqua
26
Ille petit laetus, sua munera quisque resumit.
27
Nocte intermissum certant renovare laborem
28
“Caesar adest” mussant, “quem nil latet, omnia spectat”
29
“Ille et militibus poenas tribuitque coronas.”
30
Tunc aures, oculos traxit mentesque tumultus
31
Qui subito auditur, clamor clangorque tubarum.
32
Nox fuit illunis, tunc pauci ex hostibus audent,
33
Fossa completa, ingentem perrumpere vallum
34
Excubias caedunt vigiles, murumque propinquant.
35
Non tardavit eos agger lapidusus et altus.
36
Usi tum sudibus pro apta testudine magnis,
37
Muros dissiliunt horrendis ictibus altos
38
Castri, quod proprius cernunt: bacchantur inanes,
39
Admotis scalis, conantur scandere murum
40
Nonnulli; sed tum accurrunt hostesque repellunt
41
Romani; non diffugiunt Picti, acriter instant;2
42
Sed3 circumventa a tergo4 est iam barbara turba,
43
Insistunt pugnant tamen et5 procumbere malunt
44
Pro cara patria, quam dextras tendere inermes.
45
Est qui virtutem victis animumque ministret.
46
Veste senex6 ampla indutus vultuque verendus,
47
Promissa barba, albo promissoque capillo,
48
Non procul a pugna in saxo sedet, erigit altum
49
Ille caput, solem surgentem conspicit amens;
50
Nablia barbarice verrens, tum carmina cantat,
51
Quae hortentur fortes vivos, laudentque peremptos.
52
Interea socii pugnant, haud Marte secundo,
53
Caeduntur passim, virtus romana furorem
54
Hostilem superat: fert nunc audacia mortem.
55
Vulneribus pauci confecti aegre capiuntur.
56
Ad bardum accedunt victores, nam patet illum
57
Esse senem bardum, intrepidus qui carmina cantat,
58
Illum circumeunt, rident non arma gerentem
59
Sed nablium fragilem: non tractat tela senectus.
60
E manibus nablium extorquent et brachia nectunt,
61
Adducunt hominem, magna comitante caterva.
62
Calones et turba fabrum servique loquaces
63
Omnes accurrunt certantque illudere capto.
64
Sanguine perfusi maesti tacitique trahuntur
65
Captivi: incedit bardus gravitate serena.
66
Experrectus erat Caesar dudum ante tumultum:
67
Surgit, tum pariter surgunt in pectore curae.
68
Audit clamantes hominesque tubasque canentes,
69
De vita dubitat primum imperioque tyrannus,
70
(Hostes diffisi pugnis domitique videntur)
71
Insidias maior natorum struxerat illi,
72
At pater ignovit: gratus docilisque videtur,
73
Nunc iuvenis, currit confestim a patre vocatus.
74
Nuntius ecce venit tandem legatus: inanes
75
Narrat conatus hostis caedemque cruentam.
76
Convocat ipse duces Caesar, quos increpat omnes.
77
Siccine vos vallum et fossam defenditis? inquit,
78
“Oppugnare meum murum nunc Barbarus “audet!”
79
Multaque praeterea, magna cum voce, Severus
80
Invecturus erat: captivos cernit euntes,
81
Quos subito adduci iubet ad se, noscere quaerens;
82
In solio assedit tum maiestate verendus.
83
Illi adstant nati, genitoris maxima cura,
84
Legati, proceres legionum, omnesque tribuni.
85
Captivi veniunt, quos hasta miles acuta
86
Crudelis stimulat: Divum venerantur, adorant,
87
At miratur eos Caesar, qui novit abunde
88
Fortes, expertus belli, virtutis amicus.
89
“His acri cura medeatur fortibus”, inquit,
90
Dignis, qui magnam noscant dein tempore Romam!
91
Ecce repugnantem, quassantem vincula firma,
92
Barbarice frustra blaterantem verba furentem,
93
Cum clamore senem magno adducuntque trahuntque.
94
Abnuit ille: caput dicit se perdere malle,
95
Quam tam demisse et stulte se flectere. Caesar
96
Aspicit iratus. Clamat stomachata corona
97
Circumstans: demensque senex audaxque vocatur.
98
Explicat interpres, qui accitur, barbara verba.
99
At loquitur tollens clamorem bardus ad auras:
100
“Nullum mortalem ut Divum arbitror esse colendum,
101
“Etsi unus toti orbi terrarum imperet ille.
102
Tu qui tot terras pulchras et sole calentes,
103
“Sub ditione tenes, Caesar, cui maxima Roma
104
Servit, cur nostram patriam sterilesque remotas
105
“Invadis terras? Cum sit regio insula nostra
106
Unica, tu muro partiris eam, ut tibi subsit
107
“Altera pars, pereat misere pars altera clausa?
108
“At nullum imperium aeternum, vestrumque peribit,
109
“Romani, quoque; nam gentes quas pellitis aegre,
110
“Quas armis procul arcetis, magnoque labore,
111
“In vestras venient terras, rebusque potiti,
112
“Delebunt” … “Sileas tandem nunc, barbare, clamat
113
Caesar”, “te fallit livor, stultissime vatum,
114
“Imperium Romae aeternum, Urbs aeterna manebit.”
115
At bardus rabido rursus sic incipit ore:
116
“Vos nostras terras fatum dimittere coget,
117
“Oceano praeerit vasto quondam insula nostra,
118
“Divitias et opes magnas cumulabit ubique.
119
“Haec mihi dictavit iam mens praesaga futuri,
120
“Maiorum Manes afflant, animaeque volantes,
121
“Fata patent nobis, sunt haec oracula nostra.
122
“Nunc manibus iugulate piis, me caedite, quaeso,
123
“Quid vivam? Nuper fratres natumque necastis.”
124
Restitit et tacuit: saevum cohibere dolorem
125
Conatur, lacrimas infelix pressit obortas.
126
Ingeminat tremulos, magno clamore cachinnos
127
Miles, clamosa quem Caesar voce cohercet,
128
Audacemque senem spectat, conversus ad illum.
129
“Insanis, inquit, te, barbare, nostra potestas
130
“Praeterit” et nostris quam magna potentia rebus
131
“Sit nescis? Romae imperium iam fata dedere:
132
“Servit sol oriens et serviet ultima Thule:
133
“Subiectis parcit, debellat Roma superbos.
134
“Ut coecus solis radios ignorat et errat,
135
“In tenebris perstas divini luminis expers,
136
“Qui magnam, infelix, nequeas cognoscere Romam!”
137
Haec fatus Caesar frendens, conversus ad illos
138
Custodes, quibus est bardi iam credita cura,
139
Sic loquitur, vultu spectans meliore, monetque:
140
Hic centum est instar7 Pictorum, solus, inermis.
141
“Custodite senem delirum: vincula nostra
142
“Sentiat obstrictus: nunc quam rogat ille negate
143
“Mortem, quam moerens, si postea nolit, habeto”
144
Haec fatus surgit: proceres comitantur euntem.
145
Semper quae audierat memori nunc mente revolvit
146
Septimius meditans, omnes dimittit et arcet.
147
Ambulat in castris, intrat praetoria solus.
148
Ille senis clare sibi verba audire videtur
149
Nigra illi apparent pene albo in marmore scripta.
150
“Nullum est imperium aeternum … Dii fata dedere
151
“Imperium aeternum Romae …, sed dummodo virtus
152
“Illi aeterna esset, nunc virtus nulla superstes.
153
“Ingentem video Romam, nullosque requirens
154
“Romanos cerno, tam magno nomine dignos.
155
“Non virtus in eos8 dominatur, sola voluptas,
156
“Nullus amor patriae, sed ventris cultus et auri.
157
“Oderunt fratres, regnat discordia taetra,
158
“Qua impulsus fratrem iugulavit Romulus olim,
159
Natos quippe meos, qui magnum extollere Romae
160
“Imperium poterunt, discordes vivere cerno.
161
“Heu frustra moneo! Num quid sperare licebit?
162
“Nullum est imperium aeternum! sic Barbarus inquit
163
“Iam multas cecidisse urbes scio, sed mihi nunquam
164
“Lapsuram invictam Romam suadebitur apte!
165
Disserit haec secum solus tacitusque Severus,
166
Et parce pransus cum paucis, pauca locutus,
167
Confecit meditans perpauca negotia torvus.
168
Nubibus obductus spissis sol usque latebat,
169
Oceani apparet iam se mersurus in undas.
170
Tum roseis terras radiis hominesque salutat.
171
“O libycae patriae caelum! quandoque Severus
172
Exclamat, purum semper, “semperque serenum!
173
“O tellus Itala, a Phoebo sic semper amata!”
174
Composuit molli in lecto sua membra Severus
175
Defessus; sed cura illum dormire molesta
176
Non sinit et mentem bardi praesagia terrent.
177
Tandem obdormivit: somno9 sunt castra sepulta.
178
Ecce repente illi Dea, cum sint lumina clausa
179
Noctis per placidam Roma ipsa est visa quietem.
180
Ingens apparet procero corpore Diva,
181
Robore cum magno coniuncta est magna venustas;
182
Sunt nigri vegetique oculi, sunt membra decora.
183
Cassis ei caput et miro fulgore tegebat,
184
Quam tres ornabant coni cristaeque comantes,
185
Loricam induta est auro gemmisque coruscam
186
Splendet terribilis solidae hastae cuspis acuta,
187
Quam dextra quassat, clypeum tenet illa sinistra,
188
Immensum argento caelatum auroque micantem.
189
Interea in caelo lauro redimita volabat,
190
Laurea serta gerens manibus, Victoria laeta.
191
Agnovit Divam Caesar, miratus adorat,
192
Quam sic alatis verbis compellat anhelus:
193
“Orbis terrarum Dea, lux sola, inclita Roma,
194
“Humani generis dux fida, arx, mater amata,
195
“Quam laetus, Dea, te video venerorque libenter!
196
“Annos sacravi teneros, extrema senectus
197
“Sit tibi sacra. Tibi nonne est aeterna iuventus?
198
“Nonne tuum imperium aeternum? Quod barbarus amens
199
“Ira compulsus ferventi et bile negavit.”
200
Nil Dea respondet, ridet, contenta tuetur,
201
Atque animum nutans illi confirmat et addit.
202
Tum suaves audit cantus alasque strepentes
203
Innumeros pueros dextra videt ille volantes,
204
Qui dulces hymnos recinunt et carmina laeta.
205
Vertitur: in tenues iam Diva evanuit auras.
206
In caelo interea crux magna, argentea fulsit,
207
Quam spectat, gelido10 captus terrore Severus,
208
Et frustra indagans divam circumspicit ultra.
209
Sordida, dum mirans scrutatur, anicula surgit,
210
Accedit dubitans. Tacitus cunctatur et ambit
211
Septimius: Quonam subito Dea se abdidit alma?11
212
Quaerit, “quae monstra et nova nunc miracula cerno?
213
“Ecquis es, o mulier?” – “Paucis pandam, omnia, Caesar.
214
Est tribuenda fides mihi: sum Cumaea Sibylla.
215
Urbis ego inveni sortes retulique Superbo
216
Conscriptas regi in libris, quos emit avare
217
Dixit, continuo tacuit longaeva sacerdos,
218
Dein rursum orsa loqui muto attonitoque Severo:
219
“Imperium Romae aeternum, sed corpora tantum
220
“Illa regit, quoniam sunt tam discordia corda.
221
“Possidet et terras, cum gentibus imperet illa.
222
“Dimittet terras demum post saecula multa,
223
“Et tantum in solos animos dominabitur aequa
224
“Aeterna Urbs stabit, nemo unquam diruet illam,
225
“Amplificare Urbem, solum exornare licebit.
226
“Nonne crucem aspicis in caelo fulgere sereno?
227
“Ipsa novum imperium Romae dabit, amplius immo
228
“Antiquo: Christus, quem detestaris et urges
229
“Vincet, et in veniens semper dominabitur aevum.”
230
Audit Septimius moerens haec verba Sibyllae,
231
Eiulat et clamat: “Quas nugas, stulta sacerdos,
232
“Effutis? Maiora fide haec miracula prodis.
233
“Corruet imperium, sed Roma aeterna manebit!
234
“Estne animi imperium, corpus si liber aberret?
235
“Hoc non percipio, nec mens agitata quiescit,
236
“Hinc stupeo et doleo: dic, quaeso, docta sacerdos,
237
“Quid fiet Romae, sublato Caesare, posthac?
238
“Quas ais Italiae sortes tum fata datura?
239
“Et Libycae terrae et Leptis, mea patria dulcis,
240
“Nonne sine imperio, sine Roma matre peribunt?
241
“- Plura ex me quaeris, quae nec tibi pandere possem,”
242
Inquit anus, “nec complecti tibi mente liceret.
243
“Barbaricae irrumpent gentes, ut cursus aquarum,
244
“Decurrens praeceps torrens a montibus altis.
245
“Omnia submergent, sed virtus insita Romae
246
“Excolet et demum illas molliet, una superstes.
247
“In nostra Italia sibi frustra Barbarus amplum
248
“Regnum componet, tria tunc ex ordine regna
249
“Barbarica atroci fato concussa peribunt.
250
“Non sinit Italiam discordia surgere fortem,
251
“Finitimae gentes dum condunt barbara regna,
252
“Italiam populi ingrati discerpere matrem,
253
“Certabunt, totam vastare, illaque potiti,
254
“Partim vexabunt miseram asperitate superba.
255
“Hostibus externis victis, pulsisque tyrannis,
256
“Coniuncti poterunt Itali sibi condere regnum,
257
“Et Romam amplexi matrem sibi nectere laeti.
258
“Plurima libertas mala dein effrena parabit;
259
“At fortes Itali, cum bellum exarserit ingens,
260
“Quo nullum gravius fuit et truculentius unquam,
261
“Antiquos hostes vincent, fratrumque catenas
262
“Frangent, et terras capient urbesque negatas
263
“Iam sibi, sed magnum in barathrum12 tum paene cadentes
264
“(Omnia non dicam, non explanare liceret)
265
“Magnanimus, forti Romano a sanguine cretus,
266
“Servabit Dux, qui caelo demissus ab alto
267
“(Mirum portentum!) tunc esse videbitur orbi.
268
“Longum est innumeros eius narrare labores,
269
“Omnia quae peraget, Patriam quo tollat ad astra,
270
“Tunc Aquila et Crux pacatae iungentur in Urbe
271
“At Libya immensis cumulis vexata malorum
272
“Unica reddetur Romae provincia tandem,
273
“Et ducis imperio multum aucta, exculta virebit.
274
“Aspice nunc, Caesar”. Tacuit stupefacta Sibylla,
275
Et digito monstrat. Caeli convexa tenebant
276
Innumerae ingentes aquilae, densaeque secabant
277
Aëra commotum purumque, strepentibus alis.
278
Percunctaturus tum antiqua ex vate Severus,
279
Illam non cernit; compellat nomine frustra,
280
Clamat, dum clamat, frustra expergiscitur amens.
281
Quae vidit sensit tum somnia vana fuisse,
282
Sed tamen usque haerent vatis praesagia menti,
283
Ante oculos perstat Dea fulgens, maxima Roma.
Usus magister est vitae.13
Critical Notes
  • 1) Nunc: manually added by anonymous reader.
  • 2) instant: manually corrected by anonymous reader.
  • 3) The word Instant has been manually crossed out.
  • 4) A tergo: manually added by anonymous reader.
  • 5) tamen et: moved manually from before pugnant to after.
  • 6) Veste senex: manually moved from after indutus.
  • 7) instar: manually moved from after hic.
  • 8) in eos: manually added, replacing in illos(?) after dominatur.
  • 9) somno: originally sommo, corrected by FLT-editors.
  • 10) gelido: originally magno, manually corrected.
  • 11) Septimus: Quonam...abdidit alma?: manually added.
  • 12) barathrum: originally baratum, manually corrected.
  • 13) Usus magister est vitae: manually added.