Apotheosis vergiliana - 1930

INTRODUCTION

Apotheosis Virgiliana is a polymetric poem which Sofia Alessio wrote in 1930 for the two-thousandth anniversary of the birth of Vergil (Bimillenario virgiliano). Although it does not mention the Fascist regime nor Fascist ideology, Apotheosis Virgiliana clearly illustrates the author’s deep affection for ancient and Christian Rome as well as his expectation of a revival of Roman antiquity in contemporary Italy, fuelled by the cultural atmosphere of the late 1920s and early 1930s in Fascist Italy.

 

The poem is divided into two parts, the first in dactylic hexameters (vv. 1-206), the second in Sapphic stanzas (vv. 208-275). The main characters of the first part are the ghosts of Vergil and Dante Alighieri (1265–1321), who join to travel across Italy and the Underworld (cf. Aeneid 6 and Dante’s Divine Comedy). Setting out from Naples (site of Vergil’s death), the two poets first reach Cuma, then Rome, Florence (Dante’s birthplace) and finally Mantua (Vergil’s birthplace) (vv. 13-23). Once back in Naples, they meet other illustrious poets of antiquity: Homer, Horace, Tibullus, Propertius, Ovid, and Catullus (vv. 27-33). After this, Vergil and Dante arrive in the Elysian fields (vv. 36-120; cf. Aeneid 6. 752-892). Sofia Alessio then introduces the figure of the Sibyl and, through her, the theme of Vergil as prophet of Christianity (vv. 121-133). After a transitional passage (134-148), Sofia Alessio summarises Rome’s history, from the legend of Romulus and Remus until the beginning of Augustus’ principate (vv. 149-197). The first section of Apotheosis Virgiliana concludes with Vergil himself praising Rome (vv. 199-206) (cf. Georgics 2. 173 ff.).

 

In the second part of the poem, Horace takes over and delivers a song in praise of Vergil (vv. 208-219) and the Roman Empire (vv. 220-221). At some point the song turns into a prayer to God for Italy’s prosperity (vv. 240-255). In this part one can find references to contemporary Italy (perhaps to the Lateran Pacts) and ongoing ideas about the rebirth of antiquity in Fascist Italy (e.g. vv. 222-231), although these are never spelled out explicitly.

 

Sofia Alessio submitted Apotheosis Virgiliana to the Certamen Hoeufftianum in 1930 (van Binnebeke 2020: 289n38), and later published the poem in the Latin journal Alma Roma (see van Binnebeke 2020: 289n213) and as a booklet (Sofia Alessio 1930). It has also recently been republished (Sofia Alessio 2002 1:227-251). The copy used for FLT (Sofia Alessio 1930) contains a personal dedication to Giuseppe Bottai (1895–1959), at that time the Minister of Corporations (Ministro delle Corporazioni).

 

Bibliography

 

Latin texts

Sofia Alessio, Francesco. 1930. Apotheosis Vergiliana. Reggio Calabria: Officine Arti Grafiche Vitalone.

———. 2002. Musa Alessiana. Carmi. Odi. Epigrammi latini. Translated by Ugo Verzi Borgese. 2 vols. Gioia Tauro: Tauroprint.

 

Secondary sources

Binnebeke, Xavier van. 2020. “Hoeufft’s Legacy: Neo-Latin Poetry in the Archive of the Certamen Poeticum Hoeufftianum (1923–1943).” In Studies in the Latin Literature and Epigraphy of Italian Fascism, edited by Han Lamers, Bettina Reitz-Joosse, and Valerio Sanzotta, 245–325. Supplementa Humanistica Lovaniensia 46. Leuven: Leuven University Press.

 

Nicolò Bettegazzi

TITLE PAGE

Francesco Sofia Alessio

Questo carme letto a Mantova nel Bimillenario Vergiliano in omaggio offre l'Autore a Giuseppe Bottai [illegible] Patrono degli Studi Romani. F. Sofia Alessio (handwritten)

Apotheosis Vergiliana

Estratto della Rivista "La Provincia di Reggio Calabria".

reggio calabria

OFFICINE ARTI GRAFICHE VITALONE

via fata morgana - 1930 - VIII


APOTHESIS VERGILIANA
1
Nox est et fulget per sudum pallida luna,
2
Ac sacrum mulcet radiis in litore bustum:
3
Parthenopen petit et circum volat Umbra Maronis,
4
Iucundumque subit nemus et sedet ante sepulcrum,
5
Iamque mari fruitur placido caeloque sereno.
6
Mox tacito lapsu Dantis levis advenit Umbra,
7
Et: “Salve, - clamat, - Publi, divine Poëta:
8
Ipse libens volvi tua carmina nocte dieque,
9
Et potui quondam duo, Te Duce, visere regna:
10
Ecce parant Itali solemnes ducere pompas,
11
Natalemque tuum festis celebrare diebus.
12
Surge, Maro, patrias libeat volitare per oras ».
13
Sic fatus Ducis amplexu colloque pependit:
14
Mox Italos ambo campos silvasque peragrant,
15
Cumas deveniunt simul et secreta Sibyllae
16
Antra vident nigrumque lacum pallentis Averni:
17
Dein Latium visunt, urbes arcesque vetustas.
18
Mirantur niveo florentem marmore Romam,
19
Et flavum Tiberim varioque nitentia cultu
20
Templa Deûm plateasque novas et ahenea signa,
21
Iam Florentinam rapido tetigere volatu
22
Urbem, moxque petunt quos agros alluit ingens
23
Mincius, et patrias regiones visere gaudent.
24
Ecce simul redeunt ad caerula templa Poëtae,
25
Sol ubi collustrat divinâ luce beatas
26
Sedes et laetis resonant concentibus aurae.
27
Ingrediuntur iter tandem per amoena locorum
28
Magnanimi Vates: divusque fit obvius illis
29
Maeonides, adridet Horatius ore micante,
30
Albius et doctus cantare Propertius ignes
31
Conveniunt simul et Naso lepidusque Catullus.
32
Excipiunt omnes tum vero fronte serenâ
33
Vergilium, dulcesque Viri dant ore loquelas.
34
Tunc Dantes: «Placeat caelestia visere regna
35
Et species, - inquit, - per aperta serena micantes».
36
Ecce per Elysium Vatum Chorus explicat alas:
37
Festinant, summique tenant fastigia Caeli:
38
Aethereos lustrant tractus lucida templa,
39
Et visunt alacres genus immortale piorum:
40
Hic admirantur spectacula grandia: coram
41
Adsunt innumerae gentes populique beati,
42
Magnanimi heroes, qui iam per tela, per hostes
43
Ob patriam bello multum fudere cruorem.
44
En Priamus fulget solio suffultus eburno:
45
Stant iuxta nati dulces et regia Sponsa,
46
Hector Dardanides heros innititur hastá,
47
Et lateri simul haeret amans fidissima coniux
48
Andromache: studiosa suum fovet usque puellum
49
Astianacta manu, natoque dat oscula blanda.
50
Parte aliâ magnus splendet fulgentibus armis
51
Pelides, cuius pugnax deferbuit ira.
52
Est Laertiades prudens cum coniuge castâ:
53
Hîc miras texit telas, distinguit et auro
54
Penelope pingit species et facta virorum.
55
Vergilius studio recolens hîc omnia lustrat:
56
Felices animae, clamat, vos multa tulistis
57
In terris: meritae nunc fertis praemia laudis:
58
Hîc vestrae virtutis honos nomenque manebunt.
59
Felix qui cecinit divino carmine facta
60
Heroum mendicus egens et luminis expers,
61
Et potuit Troiae contingere maesta sepulcra.
62
Meonidae retro vestigia magna secutus
63
Ipse quidem cecini Mavortia bella Viròsque».
64
Admiranda quidem praebet spectacula Caelum:
65
Hîc pius Aeneas, qui terrâ multa marique
66
Et bello passus Latio sua Numina tandem
67
Intulit, et tenuit victor Lavinia regna,
68
Eminet, et circum fulgentia lumina volvit:
69
Assidet uxor amans Troiana Creusa simulque
70
Ascanius, gemmisque nitet Lavinia Coniux.
71
Est et magnanimus Turnus cum rege Latino,
72
Quique Palatinae fuit olim conditor Arcis,
73
Et Pallas iuvenis bellator caede peremptus,
74
Et belli studiis asperrima Virgo Camilla.
75
Amplexu in placido, fraterno foedere iuncti
76
Nisus et Eurialus caelesti luce renident,
77
Vivit et aeternum Remo cum fratre Quirinus,
78
Moenia qui celsae prope Tibrim condidit Urbis.
79
Vergilius mirans totâ regione vagatur,
80
Iamque videt priscum Brutum fascesque receptos ;
81
Magnanimosque Viros Fabios fortemque Camillum,
82
Mox et Scipiadas geminos doctumque Catonem,
83
Fabriciumque ducem frugi spoliisque superbum
84
Marcellum: spatiis cuncti versantur in altis.
85
Illustres animas magno comitatur honore
86
Plurima turba, volant aquilae stridentibus alis.
87
Vergiliumque pium iam prospexere beati,
88
Laetitiâque fremunt omnes plauduntque Poëtae.
89
Omnia, quae iuvenis gracili iam lusit avenâ
90
Vergilius, videt hîc: laeti per opaca locorum
91
Carmina pastores calamo modulantur agresti,
92
Vel faciles ducunt choreas: fruiturque serenus
93
Corycius requiete senex per florea rura,
94
Et colit aeterno sub sole rosaria blanda.
95
Ore preces pia fundit amans in mollibus umbris,
96
Ac passim carpit flores Amaryllis hiantes:
97
Ecce per Elysium dulcem videt ire Poëtam,
98
Pallentesque legit vioas casiamque recentem,
99
Purpureasque rosas et luteolos hyacinthos,
100
Et vario nectit viridem de flore corollam,
101
Ac praebet Domino. Tunc: «Accipe, magne Poëta,
102
Flores, - exclamat, - divini munus amoris:
103
Per te virgineum potui servare pudorem,
104
Cum belli rabies saeviret caeca per agros:
105
Debita pro meritis Tibi Numen praemia reddat».
106
Gaudet ad haec Vates placidaeque dat oscula fronti,
107
Pergit iter mox qua teneri gradiuntur amantes:
108
Felices animae Dido fidusque Sichaeus
109
Deliciis caeli suavique fruuntur amore.
110
At, simul egregium Vatem conspexit Elisa,
111
Excutitur: “Salve mihi, - clamat, - maxime Vatum,
112
Tu quondam nostro doluisti saepe dolore,
113
Flebilibusque modis cecinisti tristia fata.
114
Ipsa quidem ferro, demens, extrema secuta
115
Iam cecidi: revoluta toro, mortemque sub ipsam
116
Quaesivi caelo lucem, gemitusque trahebam, 1
117
Cum tandem mihi lux oculis errantibus alma
118
Affulsit: moriens iam tum sperare salutem
119
Aeternam potui culpamque piare per ignes:
120
Nunc adscripta Choro fruor aethere pura beato.
121
Parte aliâ fulget vultu radiante Sibylla.
122
Quae puerum cecinit Sanctâ de Virgine natum:
123
Contemplatur amans afflataque Numine templum
124
Sidereum speciesque videt praesaga futuri,
125
Admiranda pio Vati mysteria pandit:
126
Ecce canit quae iam fuerint exordia rerum,
127
Ut teneri moles mundi concreverit olim,
128
Quae mox perculerint primos mala fata parentes,
129
Et quae funereâ Servator in arbore Christus
130
Vulnera sit passus nobis pro sontibus insons:
131
Ut iam Christiadae veterum simulacra Deorum
132
Eruerint, et Relligio florescere sancta
133
Coeperit in terris, quos egerit ipsa triumphos.
134
At decus omne nitet vivax et Gloria Vatis:
135
Qui vixit nostris olim maestissimus oris,
136
Ducere nec potuit meritos ad templa triumphos,
137
Hîc et laetitiâ fruitur regnoque sereno,
138
Ac tandem Victor magnâ cum laude triumphat:
139
Ecce parant omnes solemnia festa Maroni
140
Caelicolae vernoque simul de flore coronas.
141
Felices alacer Vatum Chorus advenit oras,
142
Sol ubi splendidior florentia lumine rura
143
Vestit, et aethereis divinum spirat odorem
144
Aura profecta plagis, dulcique nitentia lacte
145
Flumina per campos sinuosis flexibus errant,
146
Argutique natant candenti corpore cycni.
147
Iam simul incipiunt aurescere sidera caeli:
148
Surgit de nitido mirabile marmore templum.
149
Est hîc in medio, fulvo diademate cinctus,
150
Caesar: stant equites circum clarique poëtae,
151
Maecenasque favens generosus praesidet illis:
152
Ecce triumphali redimitus tempora lauro
153
Vergilius vehitur curru fulgente per aethram:
154
Quadrijugos agitant currus ad templa Camoenae,
155
Atque simul Charites Vatem comitantur ovantes,
156
Et referunt palmas, et dulcia carmina dicunt.
157
Laetitâ ludisque fremit Chorus usque canorus,
158
Et tollit plausus, queis aemulus assonat aether.
159
Plaudit et ipse, sedens solio sublimis in alto,
160
Augustus, Victorque Maro praetervolat oras.
161
Panditur interea polus et miracula rerum
162
Praebet ; Maiestas late Romana refulget ;
163
Vitrea caeruleo iam pendet in aethere tela,
164
In qua res Italae fulgent Romanaque gesta:
165
Hîc gemini simul infantes prope fluminis oram
166
Ubera plena lupae sugunt: hîc moenia Romae
167
Adsunt et circum Pario de marmore templa.
168
Hîc simul arma patent pugnataque bella per orbem:
169
Romani Siculum findunt mare classe ruentes,
170
Et, spumante salo, longe lateque minantur:
171
At rapido victos contorquet vortice fluctus
172
Poenos et laceros malos fractasque triremes:
173
Apparent pelago discerpta cadavera vasto.
174
Aethra triumphatas gentes eversaque regna,
175
Et domitas urbes ac Romam praebet ovantem.
176
Actia magnanimo cum Caesare pugna refertur:
177
Fluctibus aeratas videas innare carinas:
178
Iamque faces et tela volant, mare caede rubescit,
179
Barbaricas naves, fugiens, regina per aequor
180
Iam secum ducit: laetae vada caerula verrunt
181
Puppes, quas volitans Victoria fronde coronat,
182
Invehitur Caesar populo plaudente per Urbem.
183
Compositis bellis, frustra Furor impius ore
184
Infremit: ecce manu ramum praetendit olivae
185
Aurea Pax, et opes fundit: delapsus ab astris
186
Iam ridet Puer, et circum simul omnia rident:
187
Effundit tellus blandos sua sidera flores,
188
Flavaque de duro iam manant robore mella,
189
Et simul in pratis bene ludunt pardus et haedus.
190
Iam nova progenies nostris adolescit in oris,
191
Terrarumque regit sapiens virtutibus orbem
192
Parte aliâ riguus prope flumen floret agellus:
193
Hîc ubi Vergilium genetrix studiosa puellum
194
Edidit in foveâ, frondescit populus alba,
195
Quae circumstantes truncos supereminet omnes.
196
Est laurus, quam per somnum pia Maia decoram
197
Floribus et variis pomis succrescere vidit.
198
Iam stupet, et species miratur in aethere summo
199
Publius, et: Salve, - clamat, - Saturnia tellus,
200
Magna Virûm genetrix, salve, pulcherrima Roma,
201
Tu regis imperio populos, Tu iura dedisti
202
Et leges sapiens et cultum gentibus olim.
203
Iam responsa petunt urbes: Te Medus et Indi,
204
Te flavi Seres venerantur poplite flexo:
205
Iam cecini tua bella, duces et fortia facta,
206
Atque opus exegi Tibi, Roma, perennius aere».
207
Ecce canit tandem sic Flaccus voce canorâ:
208
«O decus magnum columenque Vatum,
209
Vergili, salve: genetrix amoeno
210
Rure Te quondam peperit beata
211
Sidere fausto.
212
Tu, velut cycnus, viridante campo
213
Crescis, et gaudes placidâ quiete,
214
Tu doces silvas resonare blandum
215
Nomen amicae.
216
Tu doces cultus, sapiens, agrestes,
217
Mox canis gentem Phrygiam Virumque,
218
Qui lares tandem patrios Latinâ
219
Sede locavit:
220
Iam tulit victrix aquilas superbas
221
Roma, terrarumque subegit orbem:
222
Alma nunc Mater potiore sceptro
223
Imperat oris.
224
Nunc novas gentes subigit fovetque,
225
Ac docet mites Pietatis artes:
226
Orat, et forti sacra praeliatur
227
Praelia corde.
228
Namque de caelo soboles sereno,
229
Quam Sibyllini cecinere versus,
230
Venit, ac nobis redeunt in aurum
231
Tempora prisca.
232
Quin et heroes subeunt ministri
233
Pacis, et mores renovare tendunt,
234
Ac levant aegros animos recluso
235
Fonte salutis.
236
En Fides et Pax redit atque Virtus:
237
Iam fluunt truncis redolentque mella:
238
Iuvit insigni cecinisse plectro
239
Aurea saecla.
240
Laus Deo sit, qui pia templa caeli,
241
Cuncta terrarum, pelagus profundum,
242
Atque mortales regit unus aequo
243
Numine semper:
244
Ille nos affiat fidibus canentes;
245
Spiritum, Publi, Tibi Summus Ille
246
Et lyram nomenque dedit Poëtae
247
Ac decus omne.
248
Quin pias laetis animas reponit
249
Sedibus: festas epulas benignus
250
Usque largitur: veneremur almum
251
Numen, amici.
252
Nam Crucem passus scelus expiavit
253
Morte iam nostrum Deus, atque tandem
254
Ianuam Caeli patefecit altam
255
Nosque redemit.
256
Tu preces audi modulosque Vatis,
257
Si Tibi septem placuere colles,
258
Fac, Deus, maius nihil Urbe possint
259
Visere stellae.
260
Da probos mores Italae iuventae,
261
Remque Romanam sobolemque nostram
262
Prosperes, magnos et agas triumphos
263
Tempus in omne.
264
Ordinis recti Pater, alme Princeps
265
Pacis, intersis populo Quirini,
266
Dum parat magnum celebrare Vatem
267
Tempore festo.
268
Vergili, gaude: novus annus Urbis
269
Iam Tibi cantus referatque ludos:
270
Hîc decus nomenque tuum serenâ
271
Splendet in aethrâ.
272
Teque tollemus faciles ad astra,
273
Qua micant nobis radiante Sole
274
Iam tuâ clarae species poësi:
275
Suspice Caelum».
276
Conticuit Flaccus: plaudit Chorus usque beatus,
277
At cuncti flexo venerantur poplite Numen
278
Caelicolae, laudesque canunt modulamine blando,
279
Responsantque simul Caeli fulgentia templa.
Radicenae in Calabris, a. MCMXXX.
FRANCISCUS SOFIA ALESSIO
Original Footnotes
  • 1) Oculis errantibus alto
    Quaesivit caelo lucem.

    (Virg., L, IV. v. 691-92).